Сацыёлаг Генадзь Коршунаў сумесна з «Цэнтрам новых ідэй» і праектам па незалежным апытанні беларусаў «Народный опрос» правялі глыбокае даследаванне і стварылі партрэт сучаснай беларускай дыяспары.
Пра што даследаванне і чым кіраваліся навукоўцы?
Пасля падзей 2020 года сотні тысяч беларусаў выехалі з краіны. За апошнія два гады беларусы за мяжой сфармавалі новыя суполкі, ініцыятывы, адкрылі свой бізнэс і развілі мноства праектаў.
Менавіта на беларусах замежжа шмат у чым ляжыць адказнасць за тое, як будзе развівацца беларускае грамадства. «Народнае апытанне» сумесна з цэнтрам новых ідэй правялі даследаванне сярод беларускай дыяспары, каб зразумець, хто прадстаўляе сёння беларусаў замежжа, якія сувязі ўдалося выбудаваць беларускай дыяспары ў краінах прыёму, якіх поглядаў на развіццё будучыні прытрымліваюцца беларусы ў эміграцыі.
Анлайн-апытанне праводзілася з 3 па 30 кастрычніка 2022 года з дапамогай ботаў у дадатках Viber і Telegram. У даследаванні прыняў удзел 1631 рэспандэнт. Дакладных дадзеных аб колькасці беларусаў у эміграцыі на сённяшні дзень няма, таму даследаванне варта ўспрымаць як ілюстрацыю трэндаў і тэндэнцый у беларускай дыяспары, чым як рэпрэзентатыўнае сацыялагічнае апытанне. Вывучаючы беларускую дыяспару, даследчыкі засяродзілі ўвагу на такіх яе характарыстыках, як высокі ўзровень агульнай ініцыятыўнасці, ступень унутранай згуртаванасці і наяўнасць цесных сувязяў з Беларуссю.
Усе гэтыя аспекты аб’ядноўвае агульная ўстаноўка на актыўнасць і прыналежнасць да беларускаага парадку. Таму далей даследчыкі выбудоўваюць свае развагі, зыходзячы з таго, што апісаныя ў даследаванні асаблівасці і тэндэнцыі характэрныя для ўсёй беларускай дыяспары — гэта значыць актыўнай часткі беларусаў замежжа.
Беларуская дыяспара — маладая, адукаваная і забяспечаная
Пераважная большасць беларускай дыяспары — гэта людзі з вышэйшай адукацыяй (як адзначылі 74%; яшчэ 13% маюць адукацыю пасля ВНУ).
Больш за тры чвэрці прадстаўнікоў дыяспары — людзі маладзейшыя за 40 гадоў: 18-30 гадоў — 30%; 31-40 гадоў — 47%. Доля мужчын і жанчын сярод актыўнай часткі беларусаў замежжа складае 53% і 46% (пры адказе на пытанне аб палавой прыналежнасці 0,6% выбралі варыянт «іншы»).
Палова беларусаў замежжа працуе па найме ў прыватным сектары, прыкладна 20% вызначаюць сябе як фрылансер, самазаняты, ІП. Большая частка прадстаўнікоў беларускай дыяспары маюць параўнальна высокі ўзровень даходу: 12% маюць вельмі высокі даход, 34% валодаюць сродкамі, дастатковымі для куплі аўтамабіля, 28% могуць свабодна дазволіць сабе дарагія пакупкі.
Найбольшую долю актыўнай часткі беларускай дыяспары (64%) складаюць у асноўным людзі, якія пакінулі Беларусь у 2021-22 гадах. Пры гэтым звяртае на сябе ўвагу параўнальна высокая доля тых (14%), хто выехаў за мяжу 8-15 гадоў таму і пры гэтым застаецца зацікаўленым і актыўным у справах, накіраваных на карысць Беларусі. Фактычна гэта тое ядро беларускай дыяспары, якое мае самую ўстойлівую матывацыю і найбольшы досвед працы і дзейнасці за мяжой. І тое, што іх колькасць настолькі вяліка, дазваляе спадзявацца на працяглае захаванне рэактыўных установак і сярод астатняй часткі дыяспары.
У якія краіны выязджалі беларусы?
Больш за ўсё беларусаў, якія з’ехалі, пражываюць у Польшчы,
Грузіі і Літве. Трыма краінамі, у якіх цяпер знаходзіцца больш за ўсё актыўных беларусаў, з’яўляюцца Польшча (45%), Грузія (10%) і Літва (8%), а на чацвёртым месцы — Германія (6%).
Склад беларускіх дыяспар у гэтых рэгіёнах істотна адрозніваецца па часе прыбыцця ў краіну прыёму. Так, найбольшую долю беларусаў у дыяспарах Старой Еўропы (Германія, Францыя, Англія), Новага Свету і Расіі складаюць людзі, якія пакінулі Беларусь да 2015 года. На другім месцы — якія прыехалі ў перыяд паміж 2015 і 2019 гадамі. У Польшчы, як і ў іншых еўрапейскіх краінах, якія не ўваходзяць у Старую Еўропу, максімальнае папаўненне беларускай дыяспары здарылася ў 2021 годзе. У грузінскай і літоўскай дыяспарах найбольшае папаўненне адбылося ў 2022 годзе.
Чаму беларусы з’язджаюць?
Прычыны, па якіх людзі з’язджаюць з Беларусі, можна падзяліць на некалькі тэматычных блокаў: праблемы бяспекі, адсутнасць перспектыў, эканамічныя прычыны.
Першы і самы прадстаўнічы блок звязаны з меркаваннямі бяспекі: узрастаючае адчуванне неабароненасці і адсутнасць стану бяспекі. Гэтыя прычыны асабліва актуальныя для апошніх хваль міграцыі, якія пачаліся пасля падзей 2020 года. На другім месцы — адчуванне адсутнасці перспектыў у краіне, жаданне атрымаць новы вопыт і ўбачыць свет. Трэці блок — эканамічныя прычыны. Прычыны, якія ўваходзяць у гэтыя два блокі, характэрныя для больш ранніх хваляў міграцыі (да 2020 года); сярод прадстаўнікоў апошніх хваляў эміграцыі іх доля істотна менш.
Беларусы замежжа актыўна цікавяцца падзеямі ўнутры Беларусі
Беларусы замежжа захоўваюць цесныя сувязі паміж сабой і з Радзімай: 9 з 10 рэспандэнтаў як мінімум раз у дзень чытаюць навіны пра падзеі ў краіне (75% апытаных робяць гэта некалькі разоў на дзень). Беларуская дыяспара таксама захоўвае сувязі з блізкімі людзьмі, якія засталіся ў Беларусі. Гэта перш за ўсё тычыцца сувязяў са сваякамі (93%) і сябрамі (80%), пры гэтым інтэнсіўнасць камунікацыі з калегамі, якія засталіся ў краіне, і аднадумцамі істотна ніжэй.
Унутрыдыяспаральныя сувязі беларусаў замежжа можна пазначыць як вельмі цесныя.
95% рэспандэнтаў адзначылі, што ў тым ці іншым выглядзе яны падтрымліваюць адносіны з іншымі беларусамі, якія пакінулі радзіму.
Адметнай асаблівасцю гэтых сувязяў з’яўляецца іх трансгранічны характар — большая частка апытаных (61%) пераважна мае зносіны з беларусамі па ўсім свеце, а не ў сваёй краіне пражывання (45%; пры гэтым з беларусамі, якія пражываюць у тым жа горадзе, падтрымліваюць адносіны 52%).
Чаму шмат беларусаў замежжа не плануе вяртацца ў краіну? Адно з самых балючых пытанняў, звязаных з міграцыяй беларусаў, — ці плануюць яны вяртацца ў Беларусь?
На бягучы момант дадзеныя дэманструюць адносна аптымістычную сітуацыю: хочуць вярнуцца ў Беларусь 42% апытаных (кажуць, што дакладна вернуцца — 18%), не плануюць вяртацца 25% (сцвярджаюць, што дакладна не вернуцца — 6%). Пры гэтым самым распаўсюджаным варыянтам адказу з’яўляецца «цяжка сказаць» (яго выбралі 36%).
Калі глядзець на размеркавання адказаў у часовым разрэзе, у прыватнасці, праз прызму розных хваляў эміграцыі, то пацвярджаецца вядомы факт: чым даўжэй чалавек знаходзіцца нават у вымушанай эміграцыі, тым слабей яго ўстаноўкі на вяртанне на Радзіму. Рашэнне аб вяртанні таксама залежыць ад унутрыпалітычнай сітуацыі, так адказалі 95% апытаных.
Па меры ўкаранення на новай тэрыторыі даводзіцца браць у разлік і іншыя фактары, якіх становіцца ўсё больш (дзеці, новая праца, абавязацельствы, перспектывы і г.д.).
Як дыяспара ўцягнутая ў беларускі парадак?
Асноўнымі фарматамі дапамогі Беларусі, на якія беларусы плануюць рабіць упор, з’яўляюцца:
•Ужыванне сваіх ведаў, уменняў і навыкаў у праектах на карысць Беларусі (у тым ліку і на яе тэрыторыі) — пра такую гатоўнасць заявілі 53% тых, хто пакуль не плануе вяртацца ў Беларусь;
•краўдфандынг на карысць грамадзянскай супольнасці ў Беларусі — яго паказалі 51%;
•фінансавая дапамога адукацыйным і культурным праектам у Беларусі — 50%. З тых, хто не плануе вяртацца ў Беларусь, інвеставаць у бізнэс-праекты гатовыя 34%, адкрываць свой бізнэс у Беларусі — 29%, аказваць фінансавую дапамогу для рэалізацыі інфраструктурных праектаў у Беларусі — 26%.
