Што рабіць, калі апынуўся ў чужой краіне з адным заплечнікам, пазбаўлены магчымасці вярнуцца? Як арандаваць жыллё без грошай у кішэні, дзе знайсці працу і як не звар’яцець ад адзіноты? Якія мерапрыемствы важна арганізоўваць для беларусаў за мяжой? Пагаварылі з уладальнікам агенцтва нерухомасці для беларусаў у Познані, актывістам беларускай дыяспары Яўгенам Карнееўцам.
Яўген Карнеевец — журналіст, валанцёр, быў вымушаны пакінуць Беларусь два гады таму праз пераслед за грамадзянскую актыўнасць падчас пратэстаў. Пераехаў у Познань — не вельмі папулярны сярод беларускіх эмігрантаў горад, адкрыў агенцтва нерухомасці, стварыў тэлеграм-чат беларусаў у Познані і актыўна падтрымлівае дыяспару.
Яўген Карнеевец, журналіст, былы валанцёр з Акрэсціна
— Давай пачнем з самага пачатку і ўзгадаем беларускае мінулае. Кім ты быў дома?
— Пачну здалёк — скончыў ваенную акадэмію, дзе падчас вучобы гуляў у КВЗ, у вышэйшай лізе Беларусі. З цягам часу зразумеў, што ваенная справа — зусім не маё, прыйшоў на тэлеканал «Мінск 24 ДОК»: яны шукалі рэдактара з пачуццём гумару, які б мог пісаць жарты для гумарыстычнага праекта пра міліцыю. Пазней перайшоў у друкарскія СМІ, быў фрылансерам, пісаў для «Компьютерных вестей» і спецпраектаў TUT.BY. Потым апынуўся ў Realt.by, дзе захварэў на любоў да нерухомасці. Паралельна я працаваў у Чырвоным Крыжы, далучыўся да валанцёрскай тусоўкі. Аднойчы ў некалькіх раёнах Мінска з кранаў пацякла непрыдатная для выкарыстання вада. Стаяла спёка — я пачаў вазіць людзям каністры з чыстай вадой. Працаваў уначы, а ўдзень дапамагаў. Падчас кавіда далучыўся да ініцыятывы ByCOVID — набываў маскі і лекі для бальніц.
Калі пачалася выбарная кампанія 2020 года, я ўяўляў, як гэта можа быць, бо браў удзел у Плошчы 2010. У Бабруйску, адкуль паходзіць жонка, участак для галасавання быў у інтэрнаце — там выступалі піянеры з песнямі кшталту «Пусть всегда будет солнце». Глядзіш — атмасфера свята. І разумееш, что ўвечары, хутчэй за ўсё, будзе гамон.
— Што ты рабіў у той час?
— 9 жніўня, у дзень выбараў, я трапіў пад абстрэл за «Каронай» на Кальварыйскай. Былі чуваць выбухі гарматаў. З сябрамі мы апынуліся паміж анархістамі, якія будавалі барыкады, і амапаўцамі. У людзей траплялі гумовыя кулі, яны падалі — было зразумела, да чаго ўсё ідзе.
Наступнымі днямі я набываў медыкаменты, гідрагелевыя павязкі для шпіталяў — было шмат апёкавых. Увечары выходзіў на Пушкінскай, Каменнай Горцы. Заўважыў, што бракуе палявых лекараў. У Чырвоным Крыжы рыхтавалі журналістаў у гарачыя кропкі — там я прайшоў добры курс першай дапамогі. У раённым чаце да мяне далучыліся дзве медсястры. Усім дваром набылі перавязачныя матэрыялы, лекі. Маю машыну пераўтварылі ў штосьці кшталту рэанімабіля. Мы ездзілі па горадзе, шукалі тых, каму патрэбна дапамога.
Яўген разам з жонкай падчас беларускіх пратэстаў 2020 года
Аднойчы трапілі на плошчу Леніна — пачаўся разгон пратэстоўцаў, пад’ехаць блізка было складана, бо стаялі рубяжы даішнікаў, у адзін з іх мы ўперліся. І тут я ўбачыў знаёмы твар — калі вёў перадачу пра міліцыянераў, меў стасункі з гэтым даішнікам. Ён мяне пазнаў, павітаўся — нас гэта ўратавала.
Крыху пазней я стаў валанцёрам на Акрэсціна: набываў неабходныя рэчы і ехаў у лагер пад ЦІП, прывозіў валанцёраў, якія ехалі на працу. Хтосьці падкінуў ідэю складаць спісы затрыманых пад РАУС — на Акрэсціна гэты працэс ужо быў наладжаны. Мы ўтварылі каманду і пачалі працаваць, стварылі канал у Тэлеграме, каб сваякам было прасцей знаходзіць затрыманых.
У камандзе было каля 15 чалавек, усе адно аднаго ведалі. Некаторых з нашых арыштавалі — вельмі не падабаліся валанцёры супрацоўнікам Завадскога РАУСа. Пад кастрычнік мы зразумелі, што ў нас сабралася вялізная база доказаў гвалту ў РАУСе — мы фіксавалі, калі прыязджалі хуткія, хто быў збіты, дзе чуўся крык. Усё гэта мы запісвалі ў табліцу. Калі пачалі затрымліваць валанцёрскія ініцыятывы, мы зразумелі, што яе трэба вывозіць за мяжу.
— Менавіта ў гэты момант ты вырашыў пакінуць Беларусь?
— Жонка ў гэты час паступіла вучыцца ў Польшчу і папрасіла з’ездзіць з ёй на пару тыдняў. Я пагадзіўся — добрая нагода, каб забраць з сабой базу. Познань выбралі выпадкова: загуглілі польскія гарады, і нам ён спадабаўся па фота. Горад прыгожы, побач з Германіяй — падумалі, што на месяц гэта будзе добрым варыянтам. Кватэру выбіралі не так, як гэта робяць цяпер — мы падышлі да гэтага пытання як да арэнды жылля падчас падарожжа. Тады я быў упэўнены, што ўсё скончыцца не пазней, чым праз месяц, і мы спакойна вернемся дадому. Думаў, што проста еду выпіць польскага піва.
Хутка мне сказалі, што я і мая сям’я знаходзімся ў спісах тых, каго мусяць забраць на мяжы. Так мы засталіся тут.
— Нядаўна ў Польшчы ты атрымаў медаль «Валанцёр Беларусі». Як гэта адбылося?
— З ініцыятывай узнагароджваць валанцёраў выступіў беларускі мастак, які ва Украіне вырабляў гадзіннікі з нашым арнаментам. Шчыра кажучы, нават не ведаю, хто даслаў яму маё прозвішча. Адміністратарка валанцёрскай ініцыятывы забрала тыя медалі з Украіны і прывезла іх у Познань.
Ордэн «Валанцёр Беларусі», які Яўген атрымаў у Польшчы
— То-бок, у Познані жывуць валанцёры, з якімі ты працаваў у Беларусі?
— Я быў першым з нашай каманды, хто пераехаў сюды. Пазней, калі знаходзіцца дома стала небяспечна для ўсіх, пачаў зваць валанцёраў сюды. Амаль усе нашы, хто працаваў каля РАУСа і на Акрэсціна, апынуліся ў Познані. Спачатку за намі сачылі адкрыта — пра гэта пісалі польскія медыя. На адным з беларускіх імпрэзаў чалавек у масцы нават не хаваўся — прыйшоў, сеў побач, дастаў з заплечніка дыктафон і камеру. Пасля гэтага выпадку я вырашыў падавацца на міжнародную абарону. Валанцёры маюць горкі досвед — мы часта заўважаем на акцыях падазроных людзей.
— Чым ты пачаў займацца ў Польшчы? Працягнуў працаваць у журналістыцы ці спрабаваў штосьці новае?
— Працягнуў працаваць журналістам, але было складана, нам забаранілі пісаць пра палітыку — маю любімую тэму. Калі маеш звычку працаваць на палях, складаць падборкі і рабіць аналітыку не вельмі цікава. Я зразумеў, што выгараю і пайшоў працаваць у дастаўцы — удзень пісаў тэксты, потым катаўся па горадзе, каб крыху адпачыць. Уначы мы працягвалі складаць спісы затрыманых.
У адрозненне ад жонкі, тутэйшую мову я не ведаў зусім, увогуле нічога не ведаў пра Польшчу. Але калі жывеш у гэтым асяроддзі, лёгка схопліваеш усё неабходнае. Да вайны тут было значна менш эмігрантаў, польская чулася часцей. Было страшна пачаць размаўляць: я мог пабудаваць сказ у галаве, але вымавіць яго баяўся. Таму па выхадных ішоў працаваць у польскі бар — памочнікам бармена. Размаўляць з п’янымі палякамі было нескладана (смяецца). Праз месяц зусім пазбавіўся страху.
Яўген Карнеевец ля познанскай кавярні
— Многія губляюцца пасля пераезду, не адчуваюць глебы пад нагамі. Што дапамагло табе адаптавацца?
— Камунікацыя — усім раю выходзіць на сумесныя імпрэзы: беларускамоўны клуб, заняткі ёгай — не мае значэння, што гэта будзе. Даведваешся, чым людзі жывуць, табе дапамагаюць, штосьці падказваюць. Калі прыехаў у Познань, такіх тусовак было няшмат, але я ўсё роўна з кожнай выносіў штосьці карыснае.
У нас ёсць невялікае клінінгавае агенцтва — запрашаем людзей ва ўзросце, якім патрэбна падпрацоўка. Але адносіны да гэтага розныя. Напрыклад, пазнаёміўся з жанчынай, якая скардзілася на тое, што ўсю зіму ездзіла на ровары ў дастаўцы. Яна казала: «Я тут два гады, упершыню паразмаўляла з беларусам». А можна было даведацца, дзе людзі працуюць, якія ёсць вакансіі, а не катацца на ровары ў маразы.
— У Познані ты адкрыў агенцтва нерухомасці для беларусаў, але тут даўно працуе свой рынак. Чаму ты вырашыў прыйсці ў гэту сферу?
— Калі пачынаеш дапамагаць людзям, гэта становіцца сістэмай, атрымліваеш кайф. Палітычныя прыязджалі ў Познань амаль без нічога — з аднымі заплечнікамі. Разам з беларускім урачом Андрэем пачалі задарма шукаць такім людзям кватэры: тэлефанавалі гаспадарам, суправаджалі падчас праглядаў, дапамагалі вычытваць дагаворы арэнды. Пазней сюды паехалі айцішнікі — ва ўсю моц працавала сарафаннае радыё, людзі ведалі, што ёсць тыя, да каго можна звярнуцца за дапамогай. У некаторых эмігрантаў былі даволі высокія запыты: прасілі аб’ехаць усе магчымыя варыянты па аб’явах, падабраць кватэры з асаблівым інтэр’ерам, напрыклад.
Мы вырашылі, што варта ўвесці фінансавыя абмежавані — каб аплаціць бензін, які ў Польшчы нятанны. Людзі пачалі падыходзіць да выбару жылля больш сістэмна, бо калі дапамагаеш бясплатна, гэта часта ўспрымаюць як належнае. У Беларусі пачаліся жорсткія рэпрэсіі, пераязжалі цэлыя кампаніі, і мы атрымалі вялікую нагрузку. Спецыялісты з ІТ прасілі выдаць чэкі на нашы паслугі, таму што пераезд аплачвалі фірмы. Мы падумалі, што можна адкрыць ІП — проста каб выпісваць фактуры. Так мы і зрабілі — праз тыдзень у кожнага з нас было ўжо па 20 кліентаў.
Мы разумелі, што не здолеем — складана адначасова весці нават траіх. Тады мы пачалі наймаць супрацоўнікаў: шукалі сярод знаёмых беларусаў харызматычных і адказных, з добрымі ведамі польскай мовы. У выніку сабралі каманду з васьмі чалавек і пачалі працаваць напоўніцу.
Агенцтва адкрываць не збіраліся — проста хацелі зрабіць так, каб людзям было зручней даваць справаздачу кіраўніцтву кампаній. Тым не менш справа пайшла — нядаўна мы распачалі працэс у Гданьску, Любліне і Уроцлаве. Сарафаннае радыё стала самай прадукцыйнай рэкламай.
— Ёсць меркаванне, што ў Польшчы да нас ставяцца з асцярогай, былі выпадкі непрыкрытага хэйту. Ці проста было дамаўляцца з гаспадарамі, калі яны даведваліся, што кватэра патрэбна беларусам?
— Арэндадаўцы з прадузятымі да беларусаў адносінамі адпадаюць на першых званках, калі чуюць акцэнт — такія выпадкі былі нярэдкімі яшчэ да вайны. Мы адразу паведамляем, для каго шукаем кватэру, спрабуем паразмаўляць з уладальнікамі, у тым ліку на вострыя тэмы. Бывала, прыязджаеш на прагляд і ловіш сябе на думцы, што дапіваеш трэці кубак гарбаты з гаспадаром.
Яўген падчас працы ў Познані
Падчас працы ў нас назбіралася шмат гісторый, часам не вельмі прыгожых — напрыклад, калі дапамагалі палітычным, а яны апынуліся не тымі, за каго сябе выдавалі. Запомніўся выпадак: у 2021 годзе ў Кіеў пераехала сям’я, якая прадставілася стачкамаўцамі з мазырскага прадпрыемства. Расказвалі, як яны беглі з сотняй долараў у кішэні, хацелі ў Польшчу — быццам у іх тут былі знаёмыя, якія маглі ім дапамагчы. Беларуская дыяспара з Украіны звязалася з дыяспарай з ЗША — у выніку сям’і сабралі каля 13 тысяч долараў — на год арэнды жылля ў Польшчы. Яны пераехалі ў Познань. Мы прапанавалі ім трохпакаёўку, якую давалі палітычным задарма, каб людзі мелі магчымасць стаць на ногі. Яны адмовіліся, патлумачыўшы гэта тым, што цяпер з’явіліся грошы, і яны могуць жыць у гатэлі, а потым арандаваць элітнае жыллё, бо ў Мазыры жылі ў вельмі добрых умовах — не хацелася б пагаршаць іх у Польшчы. Хутка мы даведаліся, што гэта сям’я з’ехала ў Беларусь — з грашыма, што ім сабралі як людзям, якія не могуць вярнуцца дадому.
— Каму ахвотней здаюць жыллё? Ці ёсць у арэндадаўцаў асаблівыя перавагі?
— Беларускія айцішнікі — гэта брэнд: лічыцца, што яны лепшыя арандатары, спакойныя, не ладзяць шумных тусовак. Ідэальны варыянт для палякаў — маладая пара без дзяцей і жывёл. Але не было хэйту і да людзей з іншых сфер. З 2020 года з Беларусі ў Польшчу паехала інтэлігенцыя: дактары, настаўнікі, журналісты. Лад жыцця тых, кто прыязджае на заробкі, і тых, хто прыехаў сюды ўладкоўвацца на нявызначаны час, моцна адрозніваецца. Хаця ў палякаў адносіны да эмігрантаў мяняюцца вельмі часта. Ехалі беларусы — аддавалі перавагу беларусам. Пачалася вайна — сталі клапаціцца пра ўкраінцаў. Самі палякі жартуюць: «Заўтра пачнецца штосьці ва Угандзе, мы забудзем пра ўсіх і скажам, што жыхары Уганды — найлепшыя».
— Чым ваша агенцтва адрозніваецца ад польскага?
— У асноўным да нас звяртаюцца тыя, у каго ёсць моўны бар’ер. Другі момант — розніца ў падыходах да працы. У польскага агенцтва ёсць база кватэр, для якіх яны шукаюць арандатараў. Па сутнасці, гэта пасярэднікі паміж кліенцкай базай і кватэранаймальнікамі. Ёсць агенцтвы, якія бяруць грошы і з уладальніка кватэры, і з арандатара.
У нас іншы падыход: мы шукаем кватэры пад запыты беларусаў. Прыходзіць чалавек, паведамляе пра свае патрабаванні, і мы пачынаем маніторыць адпаведныя варыянты на рынку.
— Як выглядае працэс? З чаго пачынаецца і чым канчаецца?
— У нас няма абмежаванняў на колькасць кватэр, якія мы можам паглядзець з кліентам. Калі чалавек жадае пераехаць ва ўжо гатовую кватэру, пачынаем паказваць варыянты па відэасувязі, замаўляць кватэры, дамаўляцца з гаспадарамі, каб яны дачакаліся арандатара. Чалавек прыязджае, калі яго ўсё задавальняе, падпісвае дагавор, атрымлівае ключ, і на гэтым наша супрацоўніцтва канчаецца. Калі чалавек прыехаў з дзіцём, не ведае польскай, глядзіць навокал вялікімі вачыма і не разумее, што рабіць далей, мы бяром яго за руку, вядзем атрымліваць неабходныя дакументы, дапамагаем з дзецьмі, нават у «Ікею» адвязем — бясплатна. Бывае, збягаюць у Польшчу толькі з заплечнікамі — цяпер гэта рэдка, але здараецца — мы за свае грошы набываем рэчы першай неабходнасці, тэлефон, сушылку для бялізны, чайнікі, рондалі, талеркі, каб можна было жыць першы час.
Некаторым дапамагаем рабіць рамонт. Нядаўна прыехалі кліенты, бачна, што грошай у іх няшмат. Кватэра, якую мы для іх знайшлі, пасля мінулых арандатараў апынулася ў дрэнным стане. Гаспадар гэта разумеў, таму здаў яе ў арэнду танна, і мы прапанавалі адрамантаваць кватэру, каб жылося лягчэй. Часта запрашаем да гэтай ініцыятывы беларусаў, якія шукаюць падпрацоўку.
— Давай пяройдзем да беларускай суполкі ў Познані. Як жыве дыяспара?
— Я стварыў Тэлеграм-чат беларусаў у Познані. Там я ўзняў пытанне пра тое, што трэба знаёміцца, ствараць ініцыятывы — у Беларусі працягваюцца арышты, нам тут трэба дзейнічаць. На месца сустрэчы прыходзілі беларусы, я разумеў, што трэба браць мікрафон і штосьці казаць — не проста стаяць. У чаце з’явілася шмат галін — чат для бацькоў, дошка аб’яў, асобны канал з навінамі (праз некаторы час ён быў прызнаны экстрэмісцкім — заўвага рэдакцыі). Зараз сюды едуць актыўныя, ініцыятыўныя людзі, якія, на жаль, пакуль не могуць заставацца дома. Яны самі ствараюць чаты: беларускамоўны размоўны клуб, чат актыўнага адпачынку. Адміністраванне чатаў займае шмат часу, бо спрабуеш адказаць усім. Жонка вядзе старонку беларусаў Познані ў Інстаграме.
— Як лічыш, якія мерапрыемствы важна арганізоўваць для беларусаў за мяжой? У прыярытэце палітычныя акцыі ці штосьці іншае?
— Палітычныя мерапрыемствы, акцыі пратэсту былі больш актуальныя ў 2020–2021 гадах. З цягам часу заўважыў, што да іх далучаецца ўсё менш людзей — пажаданых вынікаў няма. Я прыхільнік таго, каб праводзіць мерапрыемствы з мэтай — за гэта на мяне часта лаюцца беларусы: «Кіеў выходзіць штодзённа са сцягамі пастаяць». А што мы гэтым пакажам? Потым беларусы пачалі арганізоўвацца самі, выходзіць на плошчу — іх хапіла на месяц. Прыязджаюць новыя — пачынаецца тое самае, іх хапае на пару тыдняў. Людзі сыходзяць, разумеючы, што карысці ад гэтага няма. Лепш падтрымліваць павестку, каб яшчэ раз паказаць польскім уладам, што адбываецца.
У Беларусі падчас пратэстаў 2020 года
Мае калегі, адміністратары чата, сышлі ў арганізацыю беларускіх імпрэзаў. Гэта вельмі файна — лічу, што зараз важна падтрымліваць нашу культуру. Думаю, такія імпрэзы дапамагаюць расказаць палякам пра сітуацыю ў Беларусі.
У Познані мы выдалі кнігу. Ёсць анлайн-праект «Камера #18», дзе сабраны гісторыі палітвязніц, якія сядзелі ў адной камеры. Арганізатары далі нам дазвол на публікацыю — мы пераклалі праект на польскую мову, звярсталі і надрукавалі каля 500 экзэмпляраў у снежні 2021 года. Кніга разляцелася па розных гарадах імгненна.
Вокладка кнігі «Камера #18» на польскай мове з ілюстрацыяй Варвары Панюшкінай
Праз нашы ініцыятывы палякі разумеюць, чаму людзі едуць сюды, чаго пазбягаюць, чаму не адбылося таго, што мусіла адбыцца.
Цяпер беларуская культура ў выгнанні. Задача тых, хто жыве тут, — падтрымліваць нацыю, пакуль яна раскідана па розных краінах. Традыцыі, культурныя асаблівасці, якія ў Беларусі знішчылі, зараз прарастаюць за мяжой. Калі-небудзь усё зменіцца, і мы здолеем вярнуць іх на радзіму.
Таццяна Краўчанка, budzma.org
Фота з асабістага архіва Яўгена Карнееўца
